لزوم توجه بیشتر به جشن‌هایی مثل «خانه سینما»
چرا لازم است تمام جوایز رشته‌های فنی از جشنواره فجر حذف شود
سینمافا- پیام خدابنده‌لو- نه اشتباه نکنید! این «تیتر» نه بر علیه، که اتفاقا در دفاع از دستاوردهای فنی فیلم‌هاست و بر لزوم توجه به بخش صنعتی سینما و ایجاد شرایطی برای ارتقاء سینما در زمینه‌هایی مثل فیلمبرداری و صدا، تاکید دارد.
اینکه جشنواره‌های معتبر دنیا مثل کن و ونیز و برلین هم بیشترِ جوایز فنی را ندارند و نهایتا یکی دو رشته را به دستاوردهای فنی فیلم‌ها اختصاص می‌دهند هم ملاک ما نیست. حتی نمی‌گوییم از آن‌ها الگوبرداری کنیم. اگر روشی درست باشد حتی مختص ایران باشد هم باید بماند.
بحث بر سر این است که چقدر ممکن است نامزدی‌ها و جوایز فنی جشنواره فیلم فجر عادلانه باشد؟
برای این موضوع ابتدا اشاره‌ای می‌کنیم به مراسم اسکار، پر مخاطب‌ترین جشن سینمایی سال. در این مراسم ده جایزه به رشته‌های فنی اختصاص پیدا کرده: فیلمبرداری، تدوین، موسیقی، آواز، تدوین صدا، میکس صدا، طراحی صحنه، طراحی لباس، گریم و جلوه‌های ویژه. اما جوایز برندگان این رشته‌ها چگونه اهداء می‌شود؟ آکادمی اسکار اکنون حدود 6700 عضو دارد که در رشته‌های مختلف فعال هستند. بنابراین درباره اعلام پنج نامزد هر کدام از رشته‌ها، این متخصصان همان رشته هستند که نظر می‌دهند. مثلا حدود دویست نفر. آن‌ها در تمام طول سال، فرصت دارند فیلم‌های مختلف را تماشا کنند (البته طبعا در سه ماه پایانی سال، ترافیک فیلم‌های مهم بیشتر است) و بعد سر فرصت بنشینند، فکر کنند و نام پنج اثر شایسته را در برگه‌های رای‌گیری بنویسند.
اما در جشنواره فجر وضعیت چگونه است؟ حدود سی فیلم هر سال در بخش مسابقه قرار دارند، اعضای داوران متشکل از حدود هفت داور می‌شود که درباره تمام رشته‌های فنی تصمیم گیرنده هستند. کل فرصت فیلم دیدن‌شان هم همان ده روز جشنواره است. به راستی چقدر ممکن است یک داور، هر چقدر هم آدم شایسته و کاربلدی باشد، روزانه سه چهار فیلم ببیند و در انتهای جشنواره، یادش باشد که کدام فیلم‌ها در کدام رشته فنی، شایستگی بیشتری داشته‌اند؟
این تازه صرفا بحث کم بودن زمان است. واقعیت این است که امکان ندارد در یک فهرست هفت نفره، شما بتوانید داوری از تمام رشته‌های سینمایی را قرار دهید. بماند که معمولا مسئولان جشنواره فجر علاقه‌ای به ایجاد تنوع در همین فهرست کوتاه ندارند. مثلا سال گذشته، شهرام اسدی، محمدرضا هنرمند، ایرج رامین‌فر، رویا نونهالی، محمدمهدی دادگو، محمدرضا تخت‌کشیان و اکبر نبوی، کار داوری فیلم‌ها را بر عهده داشتند که از این بین، تنها رامین‌فر (طراح صحنه و لباس) در رشته‌های فنی سابقه کار داشته.
حال مقایسه کنید که مثلا میان دویست رای دهنده در رشته بهترین تدوین اسکار که با دیدن فیلم‌ها در طول یک سال، فقط در رشته تخصصی خودشان و رشته «بهترین فیلم» (همه اعضای اسکار در این یک رشته حق رای دادن دارند) اقدام به معرفی نامزدها می‌کنند با هفت داوری که باید طی ده روز درباره چیزی حدود سی فیلم و پانزده رشته فنی و هنری نظر دهند، چقدر تفاوت کیفیت به وجود می‌آِید.
این‌ها باعث می‌شود اغلب انتخاب‌ها در جشنواره فیلم فجر مورد انتقاد قرار بگیرد. خصوصا اینکه انتخابِ خود داوران هم امری سلیقه‌ای است که توسط برگزار کنندگان جشنواره فجر انجام می‌شود و ممکن است از نظر بسیاری از هنرمندان، داوران انتخاب شده برای یک سال، صلاحیت کافی نداشته باشند. اما در سیستمی مثل مراسم اسکار، چون تعداد رای دهندگان بسیار بالا هستند، سلایق مقطعی تاثیری بر انتخاب‌ها نمی‌گذارد.
نکته دیگر اینکه همیشه تعداد زیادی از فیلم‌های مهم سال، به دلایل مختلفی در بخش مسابقه اصلی جشنواره فجر قرار نمی‌گیرند. بدون در نظر گرفتن اینکه بیرون ماندن آن فیلم چقدر عادلانه بوده، خیلی وقت‌ها دستاوردهای فنی درخشانی که در یک فیلم متوسط به دست آمده هم به ناچار از چشم داوران دور می‌مانند. اما در سیستم رای دهی مانند مراسم‌هایی چون اسکار و بفتا و سزار، چون تمام فیلم‌های اکران شده قابلیت رقابت دارند، کارهای بزرگ فنی فیلم‌ها هم می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد. به عنوان مثال «گتسبی بزرگ» که در سال 2013 اکران شد، چندان نقدهای مثبتی نگرفت. ولی دو اسکار طراحی صحنه و لباس را دریافت کرد.
حال وقتش رسیده جوایز فنی از جشنواره فیلم فجر حذف شود و نهایتا یکی دو جایزه تحت عناوینی چون «دستاوردهای فنی» باقی بماند. همین‌طور در رشته‌های بازیگری، اهدای دو جایزه بازیگری زن و مرد کفایت می‌کند و نیازی به جوایز بازیگری مکمل نیست. این‌گونه هیات داوران هر دوره جشنواره فجر با اعلام چند جایزه محدود مثل بهترین فیلم، جایزه ویژه، کارگردانی، فیلمنامه، بازیگری زن و مرد و دستاورد فنی، موضع خودش را که به هر حال تحت تاثیر سلیقه‌ها هم هست اعلام می‌کند و بعد در طول سال مخاطبان و رسانه‌ها قضاوت می‌کنند که این انتخاب‌ها چقدر منصفانه است. با برداشتن بار اهدای جوایز فنی، طبیعی است که انتخاب‌ها در دیگر رشته‌ها هم دقیق‌تر صورت می‌گیرد.
با حذف رشته‌های فنی از جشنواره فجر، نوبت به تقویت این بخش‌ها در جشن‌های سینمایی خصوصا جشن خانه سینما می‌رسد. اینجا می‌توان به دنبال انسجام بیشتر چنین مراسمی بود تا با مشارکت دادن بیشتر هنرمندان متخصص در هر رشته، دست به انتخاب‌هایی بزند که کم‌تر جای اما و اگر داشته باشد. ضمن اینکه صنوف مختلف هر رشته می‌توانند مراسم‌های مجزایی هم برگزار کنند و خودشان اقدام به اعلام برگزیدگان‌شان بکنند. منتقدان سینمایی هم در جشن‌های مخصوص خود و مجلات و سایت‌های سینمایی می‌توانند برگزیدگان خودشان را در رشته‌های مختلف فنی، در پایان سال اعلام کنند مشروط به اینکه، از دانشی نسبی در تمام حوزه‌ها برخوردار باشند.
البته این خود هنرمندان و متخصصان رشته‌های فنی هستند که باید دور هم جمع شوند و به دنبال تصمیمات منطقی‌تر باشند. جشنواره فجر یک بار به درستی در دوره بیست و یکمین دوره‌اش، چنین تصمیمی گرفت و جوایزش را محدود کرد، اما واکنش سینماگران به گونه‌ای بود که دوباره به حالت قبل بازگشت. اما به راستی دلیل اعتراضات متعددی که هر ساله از سوی سینماگران نامزد نشده صورت می‌گیرد، همین نگاه غیر تخصصی نیست که در جشنواره فجر وجود دارد و جوایزی که به دلیل تعجیل در زمان، به صورت نا عادلانه اهدا می‌شود؟
اگر چنین اراده‌ای وجود داشته باشد می‌شود وارد جزئیات بیشتری هم شد. مثلا اینکه طراحی صحنه و طراحی لباس دو رشته مجزا هستند که تخصص‌های جداگانه‌ای می‌طلبند حتی اگر هنرمندان زیادی باشند که در هر دو تخصص داشته باشند.
