رکورد برگزاری جشنواره ها و جشن های سینمایی ایران ؛ سینمافا

به مناسب نزدیک شدن به روزهای برگزاری سی وششمین دوره از جشنواره فیلم فجر، نگاهی می اندازیم به قدمت و رکورد برگزاری جشن ها و جشنواره های سینمایی کشور و چگونگی شکل گیری آن ها.

سینمافا- جشنواره ی فیلم رویدادی است که طی مدت زمانی مشخص، تعدادی فیلم در سینماهایی خاص برای مخاطبان و اعضای هیئت داوران به نمایش درمی آیند و سپس برگزیدگان هر رشته، معرفی می شوند. معمولاً نخستین نمایش فیلم ها در جشنواره ها صورت می گیرد و فیلم هایی که به اکران عمومی درآمده اند، در جشنواره ها مورد ارزیابی قرار نمی گیرند.

جشن های سینمایی اما، به ارزیابی آثاری می پردازند که در طول مدت زمانی مشخص، به نمایش عمومی درآمده اند و توسط عموم مردم و منتقدین دیده شده اند. خبر از نمایش مجدد در بازه ی زمانی فشرده در سینماها نیست و در قالب یک مراسم، برگزیدگان معرفی و جوایزشان را دریافت می کنند.

شاید تصور کنید که جشنواره ی فیلم «فجر» قدیمی ترین فستیوال سینمایی ایران است ولی آمار و ارقام حکایت از ماجرایی دیگر دارد.

قدیمی ترین جشنواره ی سینمایی کشورمان، جشنواره ی بین المللی فیلم «رشد» است که سال 1342 فعالیتش را آغاز کرده و علیرغم برخی وقفه های کوچک در برگزاری، امسال چهل و هفتمین دوره ی برگزاری اش را پُشت سر گذاشته است. متولی و سیاستگذار جشنواره ی «رشد» وزارت آموزش و پرورش است.

جشنواره ی فیلم «فجر» که گاهی (مثل سال های اخیر) بخش بین الملل آن از بخش ملی تفکیک شده است، بهمن ماه امسال سی و ششمین دوره ی برگزاری را پُشت سر خواهد گذاشت. مهمترین رویداد سینمایی ایران که تا سال ها با عنوان «ویترین یکسال آینده ی اکران» و «تحویل سال سینمای کشور» از آن یاد می شد. این جشنواره از بهمن ماه 1361 حیاتش را آغاز کرده است و همه ساله در ایام دهه ی فجر، به عنوان یکی بخش های ثابت و مهم جشن های سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به حساب می آید. متولی و سیاستگذار آن سازمان سینمایی است.

دو جشنواره با رویکرد تخصصی شدن از دل جشنواره ی فیلم «فجر» خارج شدند و در سررسید سالیانه ی سینمایی ایران، جایگاه مستقل و مستحکمی برای خود پیدا کردند:

جشنواره ی سینما-حقیقت: در حوزه ی سینمای مستند که امسال یازدهمین دوره ی برگزاری اش را پُشت سر گذاشت. مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، متولی و سیاستگذار اصلی این جشنواره ی مهم، معتبر و بین المللی است.

جشنواره ی فیلم کوتاه تهران: امسال سی و چهارمین دوره ی برگزاری اش را سپری کرد. این رویداد مهم بین المللی را انجمن سینمای جوان مدیریت و سیاستگذاری می کند.

جشنواره ی بین المللی فیلم های کودکان و نوجوانان: یکی از مهمترین فستیوال های سینمایی کشورمان است که چند دوره در همدان برگزار شد اما با شهر اصفهان، عجین شده و به خاطر آورده می شود. در برخی سال ها نیز به صورت یک سال در میان، یک دوره به سینمای کودک و یک دوره به سینمای نوجوان اختصاص یافته است. گرچه چنین تفکیکی، کمی سخت و غیرممکن به نظر می رسد. تاکنون سی دوره از آن برگزار شده و بنیاد سینمایی فارابی، یکی از محوری ترین سیاستگذاران و متولیانش به شمار می آید.

جشنواره ی فیلم شهر: این جشنواره با هدف حمایت از فیلم هایی که شهر و معضلات شهری را هدف گرفته اند، آغاز به کار کرد و چند سالی در برگزاری اش وقفه ایجاد شد. تاکنون شش دوره از آن برگزار شده است. از مستند و فیلم کوتاه تا فیلم های سینمایی و حتی برخی سریال ها، در آن مورد داوری و قضاوت قرار می گیرند. سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، متولی و سیاستگذار اصلی این جشنواره ی بین المللی است.

جشنواره ی فیلم حسنات: این جشنواره با هدف گسترش و تقویت فرهنگ «وقف»، «ایثار» و اقدامات حسنه آغاز به کار کرد. تصور می شد مثل خیلی دیگر از جشنواره های موضوعی، پس از مدتی حیاتش ادامه پیدا نکند اما خوشبختانه این اتفاق نیفتاد. امسال هفتمین دوره ی جشنواره ی ملی فیلم «حسنات» در اصفهان برگزار خواهد شد. جشنواره ای که روی فیلم های کوتاه (داستانی و مستند) متمرکز است.

جشنواره های موضوعی و تخصصی زیادی در حوزه ی فیلم کوتاه، مستند و تجربی در سراسر کشور برگزار می شوند اما عمدتاً محدود به یک سرمایه گذار یا نهادی خاص هستند و کمتر پیش آمده تعداد دوره های برگزاری شان از تعداد انگشتان یک دست فراتر برود و جریان سازی یا استعدادیابی ای در سطح کشور داشته باشند. بعضی جشنواره ها نیز در سطح رقابت های آموزشگاهی برگزار می شوند و هدفشان شناسایی خلاقیت ها و توانایی های هنرمند نوجوان و جوان است. نظیر : جشنواره های استانی انجمن سینمای جوان.

بنابراین رده بندی قدیمی ترین جشنواره های سینمایی ایران که بیش از پنج دوره برگزار شده اند، به این ترتیب است :

جشنواره ی «رشد» : 47 دوره
جشنواره ی «فجر» : 36 دوره
جشنواره ی «فیلم کوتاه تهران» : 34 دوره
جشنواره ی «فیلم های کودکان و نوجوانان» : 30 دوره
جشنواره ی سینما – حقیقت : 11 دوره
جشنواره ی «حسنات» : 7 دوره
جشنواره ی فیلم «شهر» : 6 دوره

نگاهی هم به مهمترین جشن های سینمایی کشورمان بیندازیم:

جشن «حافظ»: زنده یاد علی معلم، این جشن سینمایی-تلویزیونی را پایه گذاری کرد. هیئت انتخاب و داورانش را اعضای هیئت تحریریه ی مجله ی «دنیای تصویر» تشکیل می دهند و تنها رویداد سینمایی بخش خصوصی کشورمان است که با تکیه بر جذب اسپانسر و حمایت مخاطبان مجله به حیاتش ادامه می دهد. رویکردش حمایت از سینمای استانداردِ تجاری و البته تکریم فیلم های ارزشمند و مستقل هنری است. تاکنون هفده دوره از آن برگزار شده و تنها وقفه ی کوچکی که در برگزاری اش افتاد، به سال های توقیفِ «دنیای تصویر» بازمی گردد که خوشبختانه با پیگیری و همت مرحوم معلم، مجدداً از سر گرفته شد.

جشن «خانه ی سینما»: جشنی است که با مشارکت اصناف مختلف «خانه ی سینما» در حوالی روز بیست و یکم شهریورماه (روز ملی سینما) برگزار می شود. رویکردی آکادمیک و تخصصی دارد و ساختاری شبیه به «مراسم اُسکار» دارد. تاکنون نوزده دوره از آن برگزار شده است.

اصناف مختلف خانه ی سینما نیز به صورت انفرادی، جشن ها و مراسم سالیانه ای برگزار می کنند ولی عموماً در حد بزرگداشت و اهدای جوایز تخصصی درون صنفی باقی می ماند. صنف فیلم کوتاه و صنف سینمای مستند، شاید مهمترین جشن های مستقل را در این بخش برگزار می کنند که برخی شان قدمتی همپای جشن «خانه ی سینما» دارند.

یکی دیگر از صنوفی که جشنش اهمیت، اعتبار و بُرد رسانه ای قابل توجهی دارد، جشن «انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران» است که تاکنون یازده دوره از آن برگزار شده است.